काठमाडौं, असोज २। भौतिक पूर्वाधारको क्षेत्रका रूपमा रहँदै आएको मुलुकको ऊर्जा क्षेत्रलाई सरकारले अब आर्थिक एवम् औद्योगिक क्षेत्रका रूपमा परिचय प्रदान गरेर अगाडि बढाउने भएको छ। ऊर्जा क्षेत्र क्रमशः कमोडिटीका रूपमा विकास भएको, भारतमा नियमित रूपमा निर्यात हुन थालेको र बङ्गलादेशमा समेत निकट भविष्यमा नै निर्यातका लागि सम्झौता हुन लागेकाले यसलाई अर्थतन्त्रको प्रमुख आधारका रूपमा चित्रण गर्न लागिएको हो।
ऊर्जा जलस्रोत तथा सिँचाइमन्त्री शक्तिबहादुर बस्नेतलाई आइतबार बुझाइएको ऊर्जा विकास मार्गचित्र तथा कार्य योजनाले ऊर्जा क्षेत्रलाई अर्थतन्त्रको प्रमुख आधारका रूपमा विकास गर्ने र सोहीअनुसारको व्यवहार गर्दै अगाडि बढ्नुपर्ने सुझाव दिइएको छ। व्यापारसमेत यसमा जोडिन थालेकाले यसलाई प्रमुख आर्थिक क्षेत्रका रूपमा लिइनुपर्ने माग उठ्दै आएको थियो। सामान्यतया एक युनिट बिजुली बराबर एक सय बराबरको आर्थिक स्रोत बन्दै आएको छ। त्यस आधारमा पनि मुलुकका उद्योगी तथा व्यवसायीले यसलाई अर्थतन्त्रको प्रमुख क्षेत्रका रूपमा मान्यता दिएर अगाडि बढ्नुपर्ने माग गर्दै आएका थिए।
जल तथा ऊर्जा आयोगले सन् २०१५ देखि २०४० सम्मका लागि कूल गार्हस्थ उत्पादनमा चार दशमलव पाँच प्रतिशत, सात दशमलव दुई प्रतिशत र नौ दशमलव दुई प्रतिशत बराबरको आर्थिक वृद्धिलाई आधार मानेर लक्ष्य प्रक्षेपण गरिएको थियो।सोही लक्ष्यका आधारमा कार्यदलले पनि सन् २०३५ सम्म मुलुकलाई के कति मात्रामा बिजुली आवश्यक पर्दछ र त्यसका लागि के कति लगानी जरूरी पर्दछ भन्ने कुराको निर्धारण गरिएको छ। सरकारले कृषि, ऊर्जा, यातायात, घरायसीलगायत क्षेत्रमा खपत हुने विद्युतको माग समेत प्रक्षेपण गर्ने भएको छ। कार्यदलका संयोजक एवम् ऊर्जा जलस्रोत तथा सिँचाइ मन्त्रालयका सहसचिव सन्दीपकुमार देवका अनुसार सन् २०२५ सम्म हालकै मागअनुसार पनि अधिकतम माग पाँच हजार चार सय ७४ मेगावाट बराबर हुनेछ।उक्त माग आर्थिक वृद्धिदर नौ दशमलव दुई प्रतिशत बराबर हुँदाका अवस्थामा रहनेछ।
आर्थिक वृद्धिदर चार दशमलव पाँच प्रतिशत बराबर रहँदा चार हजार तीन सय मेगावाट र आर्थिक वृद्धिदर सात दशमलव दुई प्रतिशत रहँदा चार हजार नौ सय १७ मेगावाट बराबर बिजुलीको माग हुनेछ। अर्थतन्त्रका समग्र क्षेत्र पूर्ण रूपमा चलायनमान हुँदा त्यसले पार्ने प्रभाव गुणात्मक हुने सहसचिव देवको भनाइ छ। यस आधारमा सन् २०३५ सम्म आन्तरिक माग नै १७ हजार पाँच सय २८ मेगावाट बराबर रहनेछ। विद्युतको आन्तरिक मागका अतिरिक्त छिमेकी देशको विद्युत बजारमा हुने निर्यातलाई समेत कूल मागमा समावेश गरिएको छ।गत आवमा चार सय ५० मेगावाट विद्युत भारत निर्यात भएको थियो। चालु आवमा छ सय २० मेगावाट बराबरको विद्युत निर्यात भइरहेको छ। आर्थिक वर्ष २०८५,८६ सम्ममा चार हजार मेगावाट बराबरको बिजुली निर्यात हुनेछ।
यस्तै, आव २०९१,९२ सम्ममा १५ हजार मेगावाट बराबरको बिजुली निर्यात हुनेछ। यस आधारमा पनि मुलुकको ऊर्जा क्षेत्र अर्थतन्त्रको प्रमुख आधारमा रूपमा थप स्थापित हुने र सबल क्षेत्र बन्ने छ। आव २०९१र९२ सम्ममा आन्तरिक मागका साथै छिमेकी देशमा हुने निर्यातलाई समेत हेर्दा विद्युतको माग करिब २८ हजार पाँच सय मेगावाट बराबर पुग्नेछ। प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालको पछिल्लो भारत भ्रमणमा १० वर्षमा १० हजार मेगावाट बराबरको बिजुली निर्यातका सम्बन्धमा समझदारी भइसकेको छ। सो समझदारीलाई हालै मात्र भारत सरकारले स्वीकार गरेको छ। यस्तै, बंगलादेशले समेत सन् २०४० सम्ममा नौ हजार मेगावाट बिजुली नेपालबाट आयात गर्ने विषयलाई आफ्नो रणनीतिक योजनामा समावेश गरेको छ।
कार्यदलको प्रतिवेदन अनुसार सन् २०३५ सम्ममा बङ्गलादेशले पाँच हजार मेगावाट बराबरको बिजुली लैजाने अवस्था देखिएको छ। नेपाल राष्ट्र बैंकका गभर्नर महाप्रसाद अधिकारीले आज मात्रै स्वतन्त्र ऊर्जा उत्पादकहरुको संस्था नेपाल ९इप्पान०का पदाधिकारीसँगको भेटमा व्यापार घाटा घटाउने उपयुक्त माध्यमका रुपमा ऊर्जा क्षेत्र भएकाले सोही अनुसारको व्यवहार गर्ने बताए। राज्यका अन्य निकायले पनि अर्थतन्त्रको प्रमुख आधारका रूपमा ऊर्जा क्षेत्र नै रहेको स्वीकार गरेका छन्।
ऊर्जामन्त्री बस्नेतले भौतिक पूर्वाधारको क्षेत्रका रूपमा मात्रै मान्यता पाएको ऊर्जा क्षेत्र अब अर्थतन्त्रको प्रमुख आधारका रूपमा स्थापित भएको तथ्य सबैले आत्मसात गर्नुपर्ने बताए।कार्यदलले तयार पारेको प्रतिवेदनलाई छिट्टै मन्त्रिपरिषदमा पेस गर्ने मन्त्रालयको तयारी छ। ऊर्जा मन्त्रालयले हालै सङ्घीय संसद्मा पेस गरेको ऊर्जा विधेयक, २०८० मा निजी क्षेत्रलाई उत्पादनमा मात्रै नभई बिजुली व्यापारमा समेत सहभागी गराउन लागिएको छ। उत्पादन मात्रै नभई व्यापारमा सहभागी गराउँदा अर्थतन्त्रको आकार थप वृद्धि हुने सरकारको बुझाइ छ।
